Tri thức y khoa

Lệch Mặt

• 1️⃣ Lệch mặt là gì?

Định nghĩa: Lệch mặt là tình trạng các mốc xương vùng mặt di lệch so với vị trí bình thường, dẫn tới mất đối xứng hai bên và mất cân bằng trương lực cơ mặt. Ở mức nặng, có thể kèm theo trật khớp thái dương hàm.

⸻

2️⃣ Nguyên nhân phổ biến

– Thói quen sinh hoạt:

• Ngủ nghiêng một bên
• Chống cằm
• Nhai một bên, nhai thức ăn cứng/dai

– Nguyên nhân ít gặp:

• Chấn thương vùng mặt
• Liệt dây thần kinh mặt ngoại biên (liệt 7 ngoại biên)
• Nguyên nhân hiếm gặp hơn: Liệt 7 trung ương

(Do tổn thương nhân vận động dây VII trong não hoặc đường dẫn truyền trung ương.Gây liệt một phần, thường là nửa mặt dưới, trán vẫn co được. Hiếm khi gây mất đối xứng toàn bộ như lệch xương hay mất cân bằng cơ)

⸻

3️⃣ Cách kiểm tra

• Chụp hình so sánh hai bên góc mặt

• Soi gương quan sát đối xứng

• Khám lâm sàng bởi bác sĩ chuyên khoa.

⸻

4️⃣ Tác hại của lệch mặt:

• Thẩm mỹ: mất cân đối khuôn mặt, giảm tự tin

• Tâm lý: stress, áp lực, tự ti

• Chức năng: ảnh hưởng khớp hàm, răng, cắn nhai; có thể đau mỏi cơ

⸻

5️⃣ Điều trị & phòng ngừa

• Nắn chỉnh bằng tay (manual therapy): chỉ nên thực hiện bởi chuyên gia

• Vật lý trị liệu: điện, siêu âm, laser, massage cơ mặt

• Châm cứu: tham khảo, có thể kết hợp thêm để tối ưu hiệu quả điều trị.

• Thay đổi thói quen: ngủ đều hai bên, nhai đều hai bên. Không chống cằm.

Liệt mặt

Tìm hiểu về liệt mặt Ths. Bs. Đặng Phúc Thọ cho biết: liệt mặt bao gồm liệt 7 trung ương và liệt 7 ngoại biên.

1️⃣ Liệt 7 trung ương
• Nguyên nhân chính: đột quỵ, xuất huyết não, u não, áp xe não, chấn thương sọ, tổn thương đường dẫn truyền vỏ não → nhân dây VII
• Vùng mặt bị ảnh hưởng: nửa dưới mặt đối bên tổn thương (trán & mắt bình thường)
• Biểu hiện: méo miệng khi nói/cười, trán & nhắm mắt bình thường
• Mức độ lệch mặt: nhẹ, ít rõ rệt
• Diễn biến: thường cấp tính, kèm bệnh lý thần kinh khác
• Tác hại: giảm khả năng vận động, có thể kèm triệu chứng thần kinh khác
• Điều trị: phục hồi thần kinh, tập vận động mặt, tùy theo bệnh nền

⸻

2️⃣ Liệt 7 ngoại biên
• Nguyên nhân chính: viêm dây VII ngoại biên (Bell’s palsy), chấn thương vùng xương đá/ tai giữa, sau phẫu thuật tai/tuyến mang tai, nhiễm trùng tai giữa, zona thần kinh, bệnh Lyme, khối u góc cầu tiểu não…
• Vùng mặt bị ảnh hưởng: toàn bộ nửa mặt cùng bên tổn thương (trán, mắt, miệng)
• Biểu hiện: miệng xệ, nhăn trán mất, khó nhắm kín mắt, chảy nước mắt/dãi
• Mức độ lệch mặt: rõ rệt, mất cân xứng toàn bộ nửa mặt
• Diễn biến: cấp tính, đơn độc, hồi phục trong vài tuần – vài tháng
• Tác hại: mất chức năng cơ mặt, khó nhắm mắt, giảm tự tin
• Điều trị: vật lý trị liệu cơ mặt, thuốc, chăm sóc mắt, phục hồi chức năng. Nên kết hợp điều trị Y học cổ truyền, đặt biệt là phương pháp châm cứu.

🔹 Lưu ý quan trọng:

Theo Ths. Bs. Đặng Phúc Thọ:
• Điều trị sớm, trước khi có tổn thương sợi trục, tiên lượng rất tốt.
• Giai đoạn đầu: khám và điều trị theo phác đồ y học hiện đại.
• Giai đoạn phục hồi: nên điều trị kết hợp y học cổ truyền, đặc biệt là phương pháp châm cứu, giúp tỉ lệ hồi phục tăng đáng kể.

Trong Đông y, liệt 7 được gọi là chứng “khẩu nhãn oa tà”, chủ yếu do ngoại cảm phong hàn khiến khí huyết không thông, cơ mặt mất nuôi dưỡng. Để phòng ngừa, nên giữ ấm vùng đầu mặt cổ, tránh để gió lạnh, máy lạnh hoặc quạt thổi trực tiếp vào mặt. Không nên tắm khuya hay tắm ngay sau khi đi mưa. Sinh hoạt điều độ, ăn uống đầy đủ giúp cơ thể khỏe mạnh, hạn chế nguy cơ mắc bệnh.

Rối loạn khớp thái dương hàm (TMJ disorder)

• Theo Ths. Bs. Đặng Phúc Thọ, rối loạn khớp thái dương hàm có thể là một biến chứng thứ phát do lệch mặt lâu ngày. Tuy nhiên, những nguyên nhân sau thường gặp hơn:

• Nguyên nhân thường gặp:
  • Nhai một bên
  • Nhai thức ăn dai/cứng
  • Trật đĩa khớp hàm (disc displacement)

• Ít gặp: Dãn dây chằng khớp (ví dụ ngáp to, cười quá mức)

⸻

Biểu hiện (khám lâm sàng có thể thấy)

• Tăng trương lực cơ nhai (cơ chân bướm, cơ thái dương, cơ cắn)

• Trật hoặc thoái hóa đĩa khớp ⸻

Triệu chứng (bệnh nhân thường cảm nhận)

• Tiếng lục khục khi đóng/há miệng

• Khó há miệng, biên độ hạn chế

• Đau cơ khi nhai hoặc há miệng

• Há miệng lệch, hình zích-zắc

⸻

Tác hại

• Ảnh hưởng tai: ù, đau

• Đau lan lên thái dương, cổ, vai, gáy

• Khó khăn khi ăn uống, sinh hoạt

• Ảnh hưởng tâm lý: lo lắng, stress

⸻

Theo Ths. Bs. Đặng Phúc Thọ Điều trị rối loạn TMJ cần phối hợp:

• Vật lý trị liệu

• Nắn chỉnh khớp

• Kiểm soát thói quen nhai

• Điều trị giảm đau khi cần thiết